MOSH i MOAH, a wybór smarów do zakładów spożywczych i napojów

Terminy MOSH i MOAH pojawiły się w przemyśle spożywczym i stały się tematem międzynarodowych dyskusji. Zanieczyszczenia MOSH i MOAH mogą pochodzić z różnych źródeł, w tym ze smarów, materiałów opakowaniowych, paliw i innych. Znaczenie tego typu zanieczyszczeń w kontekście smarów należy rozważać w powiązaniu z wytycznymi NSF H1 oraz ustalonymi maksymalnymi dopuszczalnymi poziomami.

Definicje

• MOSH: Mineral Oil Saturated Hydrocarbons – mineralne węglowodory nasycone.
• MOAH: Mineral Oil Aromatic Hydrocarbons – mineralne węglowodory aromatyczne.

Tło i testowanie – co warto wiedzieć o MOSH i MOAH

Zanieczyszczenia pochodzące od MOSH i MOAH stanowią poważne wyzwanie dla międzynarodowego przemysłu spożywczego i opakowaniowego. Obawy w tej kwestii pojawiły się po raz pierwszy w 2009 r. w Niemczech, w raporcie Federalnego Instytutu ds. Oceny Ryzyka (BfR), szczególnie w sytuacjach, gdy materiały takie jak tektura miały bezpośredni kontakt z żywnością, np. w opakowaniach płatków czy ryżu. W 2012 r. Unia Europejska wyraziła podobne obawy dotyczące migracji węglowodorów do żywności z różnych źródeł, w tym opakowań, klejów, a nawet smarów stosowanych w maszynach oraz dodatków spożywczych. Niniejszy tekst koncentruje się głównie na zanieczyszczeniu MOSH i MOAH w sprzęcie produkcyjnym.

MOAH a smarowanie maszyn w branży spożywczej 

W 2017 r. Unia Europejska zaczęła udostępniać wytyczne dotyczące monitorowania poziomów MOSH i MOAH w procesach produkcji i pakowania żywności. Choć brak wystarczających dowodów toksykologicznych sugerujących, że MOSH stanowi istotne zagrożenie dla zdrowia ludzi, MOAH jest uznawany za bardziej niebezpieczny z uwagi na właściwości rakotwórcze. To dlatego MOAH musi być ograniczony do znikomego poziomu we wszystkich urządzeniach używanych w produkcji, pakowaniu i przechowywaniu żywności i napojów.

Mineralny olej w swojej podstawowej formie chemicznej to mieszanina węglowodorów nasyconych (MOSH) i alkilowanych węglowodorów aromatycznych (MOAH). Składają się one z łańcuchów węglowych o długości głównie od C10 do C50. Instytut BfR odegrał kluczową rolę w opracowaniu metod określania zawartości MOSH i MOAH w formulacjach smarów. Obecność MOSH i MOAH w olejach smarowych zależy od rodzaju i rodzaju olejów bazowych (Grupa I, II, III, IV, V) oraz metod przetwarzania stosowanych podczas produkcji.

Poziomy MOSH mogą nieznacznie różnić się w zależności od zastosowanego oleju bazowego, ale zawsze zostaną wykryte w analizie laboratoryjnej, jeśli użyto oleju mineralnego (Grupa I, II, III) lub poli-alfa-olefiny (PAO, Grupa IV). Obecnie oleje mineralne i PAO są nierozróżnialne w metodzie testowej zalecanej przez BfR, GC-FID, co tłumaczy, dlaczego wiele olejów PAO wykazuje wysokie poziomy MOSH podczas testów.

W większości branż dopuszczalne poziomy MOSH są wyższe niż specyfikacja NSF H1, która wynosi 10 ppm. Poniższa tabela przedstawia dopuszczalne poziomy MOSH w produktach spożywczych według Belgijskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (C16-C35, 2017):

Produkty	Dopuszczalny poziom MOSH na kg żywności
Mleko i produkty mleczne	5 mg
Płatki zbożowe	15 mg
Produkty roślinne, przekąski i desery	20 mg
Produkty pochodzenia zwierzęcego, cukier, słodycze	30 mg
Ryby i produkty rybne	60 mg
Przyprawy i zioła	70 mg
Oleje roślinne i zwierzęce	100 mg
Warzywa, orzechy, nasiona oleiste i produkty jajeczne	150 mg

Choć MOSH uznaje się za nieistotny w kontekście procesów produkcyjnych, MOAH wciąż budzi obawy. Badanie Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) na szczurach sugeruje, że reakcje zapalne w wątrobie testowanych zwierząt mogą nie mieć znaczenia dla ludzi. Jednak niektóre MOAH wykazują właściwości mutagenne i rakotwórcze, zwłaszcza te z trzema lub więcej pierścieniami aromatycznymi. 

Wybór smaru w procesach produkcji żywności 

Należy zachować szczególną ostrożność przy stosowaniu smarów mineralnych lub syntetycznych w procesach produkcji żywności i napojów, aby uniknąć zanieczyszczenia.

Smary wolne od MOSH są rzadkie, nawet wśród smarów NSF H1, a w niektórych krajach organy ds. bezpieczeństwa żywności ustalają wyższe limity MOSH niż zalecenia NSF H1. Mimo to smary H1 nie powinny być stosowane w bezpośrednim kontakcie z żywnością, a jedynie w sytuacjach przypadkowego kontaktu z żywnością. Należy podejmować środki ostrożności, aby zapobiec zanieczyszczeniu żywności.

Czym są smary spełniające normy NSF H1?

Smary spełniające normy NSF H1 to specjalistyczne środki smarne dopuszczone do kontaktu z żywnością w sposób przypadkowy (incydentalny). Oznacza to, że mogą być stosowane w przemyśle spożywczym w miejscach, gdzie istnieje możliwość kontaktu smaru z produktami spożywczymi, jednak nie powinny mieć bezpośredniego i ciągłego kontaktu z żywnością. Smary te charakteryzują się wysoką odpornością na czynniki techniczne takie jak wysokie i niskie temperatury, wilgoć czy ścieranie, a zarazem są bezpieczne dla zdrowia, co potwierdzają certyfikaty NSF i zgodność z przepisami FDA. Są stosowane na elementach maszyn, które mają kontakt z żywnością, jak uszczelki, łożyska czy elementy mechaniczne w liniach produkcyjnych. 

Smary dla przemysłu spożywczego NSH H2 

Smary NSF H2 to środki stosowane w branży spożywczej, ale wyłącznie tam, gdzie nie ma możliwości kontaktu smaru z żywnością. Są to smary techniczne o właściwościach spełniających wysokie standardy bezpieczeństwa, używane w maszynach i urządzeniach poniżej linii produkcyjnej, gdzie ryzyko zanieczyszczenia żywności jest wykluczone. Przykładowe zastosowania H2 to łożyska, przekładnie, systemy hydrauliczne, łańcuchy czy sprężarki. W porównaniu do H1 te smary nie podlegają tak surowym ograniczeniom chemicznym, jednak nadal muszą spełniać wymogi USDA lub odpowiednich norm. 

Cecha	NSF H1	NSF H2
Kontakt z żywnością	Dopuszczony incydentalny kontakt (do 10 ppm)	Brak kontaktu z żywnością
Wymagania toksykologiczne	Bardzo wysokie, brak metali ciężkich, mutagenów i rakotwórczych substancji	Wymagania dotyczą toksyczności i metali ciężkich, ale mniej restrykcyjne niż H1
Zastosowanie	Elementy blisko żywności (łożyska, uszczelki, mechanizmy linii produkcyjnej)	Części maszyn bez kontaktu z żywnością (przekładnie, hydraulika, systemy mechaniczne)
Normy i certyfikaty	NSF, FDA, normy bezpieczeństwa żywności	NSF, normy bezpieczeństwa, ale bez wymagań kontaktu z żywnością

Smary NSH H1 i NSH H2 marki Lubrication Engineers 

Marka Lubrication Engineers w swojej ofercie ma smary zarówno z normą NSF H1, jak i H2, które dedykowane są dla przemysłu spożywczego i farmaceutycznego. Produkty NSF H1 charakteryzują się wysoką jakością, odpornością na korozję, zużycie, utlenianie i zanieczyszczenia, a także odpowiednią lepkością przy różnych temperaturach pracy. Dzięki temu nadają się do zastosowań wymagających najwyższych standardów higieny i bezpieczeństwa żywności. Smary NSF H2 tej marki są przeznaczone do miejsc bezkontaktowych z żywnością, oferując dużą niezawodność i ochronę maszyn w trudnych warunkach eksploatacji.

Podsumowując, smary NSF H1 są bezpieczne przy incydentalnym kontakcie z żywnością, stosuje się je na widocznych lub potencjalnie kontaktujących się z produktami spożywczymi elementach maszyn. Smary NSF H2 natomiast stosuje się na elementach, które nie mają kontaktu z żywnością, ale nadal muszą spełniać wysokie standardy techniczne i bezpieczeństwa w przemyśle spożywczym.